آشنایی با کرد(کورد)و کردستان (کوردستان)

محدوده‌ مناطقی که در آن‌ها زبان کردی به عنوان زبان مادری سخن گفته می شود.

مردم کُرد :

  اقوام ایرانی‌تباری هستند که در بخش‌هایی از خاورمیانه و آسیای مرکزی و در ایران به ویژه در شمالشرق و غرب ایران زندگی می‌کنند.

کردها در سراسر ایران در استان‌های ایلام، آذربایجان غربی، بلوچستان، کردستان، کرماشان، همدان، لرستان، خراسان شمالی، خراسان رضوی، گیلان، مازندران و استان‌های قم، قزوین، کرمان، و استان فارس زندگی می‌کنند. بخش کردنشین جداشده از ایران (جنگ چالدران) در کردستان ترکیه، کردستان عراق و کردستان سوریه هم اکنون جزئی از خاک سه کشور ترکیه، عراق، و سوریه می‏باشند، این سه کشور پس از جنگ جهانی اول و فروپاشی عثمانی با توافق انگلستان، درسال ۱۹۲۳ تاسیس شدند. در جمهوری آذربایجان (طایفه ی جوان شیر) ، جمهوری ارمنستان، جمهوری ازبکستان و جمهوری تاجیکستان، جمهوری قزاقستان و اسرائیل نیز کردها زندگی می‌کنند.

جمعیت کردها در سال ۲۰۰۹، ۲۸٬۵ تا ۲۹٬۸۶۳٬۰۰۰ میلیون تن برآورد شده است که ۶٫۵ تا ۷ میلیون تن از آنها در ایرانزندگی می‌کنند.

یشینهٔ واژه کرد:

واژه کرد به صورت (کورت) در متون پارسی میانه دیده میشود و از پارسی میانه به زبان عربی به صورت "کُرد" انتقال یافته است. از لحاظ کاربرد، واژهٔ کُرد در دوران تاریخی پس از حمله اعراب به ایران به معنای رمه گردانان و کوچ‌نشینان ایرانی‌تبار غرب فلات ایران به کار رفته‌است.

تاریخ کردستان :

تمام سرزمین کردستان از زمان امپراتوری ماد تا سال ۱۵۱۴ میلادی یکی از ایالات ایران بود. در جنگ چالدران که بین نیروهای شاه اسماعیل اول صفوی و سلطان سلیم اول عثمانی در سال ۱۵۱۴ میلادی انجام گرفت بر اثر شکست ایران، بخشی از سرزمین کردستان از ایران جدا شد و نصیب عثمانی گردید. امپراتوری عثمانی سالها بر بخش جدا شده سرزمین کردستان از ایران، فرمان‌راندند تا اینکه با پایان جنگ جهانی اول و نابودی امپراتوری عثمانی متصرفات آن: سرزمین کردستان، سرزمینهای عربی، آسیای کوچک و بالکان تدریجا تقسیم و یا مستقل گردیدند. بخش جدا شده سرزمین کردستان از ایران، در نقشهٔ جغرافیای امروزی در سه کشور ترکیه، عراق، و سوریه قرار می‌گیرد.

کردستان پس از حمله ترکمن‌های سلجوقی به ایران

هم‌زمان با روی کار آمدن ترکمن‌های سلجوقی (۵۱۱ ق.) و پادشاهی سلطان سنجر برای اولین بار ایالتی به نام کردستان تأسیس گردید.

حمدالله مستوفی در کتاب نزهةالقلوب در سال ۷۴۰ هجری نخستین کسی بود که اسم کردستان و شانزده ایلات آن را آورده‌است:

کردستان و آن شانزده ولایت است و حدودش به ولایات عرب و خوزستان و عراق عجم و اذربایجان و دیاربکر پیوسته‌است. آلانی، الیشتر، بهار، خفتیان، دربند، تاج خاتون، دربند رنگی، دزبیل، دینور، سلطان اباد، چمچمال، شهر زور، کرماشان (قرمیسین) هرسین، وسطام.

اتابکان ترکمن نیز مدت مدیدی قلمرو کردها را زیر قدرت خود داشتند. که تعدای از آنها بر این مناطق حکومت کردند از قبیل: ۱) نوادگان سبکتکین (۱۱۴۴-۱۲۳۲ م.) در اطراف اربیل که اولین آنها زین الدین علی پسر کوچک سبکتکین است.

۲) اورتوکی‌ها (۱۱۰۱-۱۳۱۲ م.) که اولین حکمران آنها ارتوک است. که بر دیار بکر و مدتی بر حلب و ماردین حکومت می‌کردند

زبان :

هنگامی که از زبان کردی سخن به میان می‌آید، مقصود زبانی است که کردها هم اینک با آن سخن می‌گویند. زبان شناسان و شرق شناسان غربی گفته‌اند که: این زبان از زبانهای هندواروپایی و خانواده‌های هند و ایرانی و در زمرهٔ زبانهای ایرانی است و بازبان فارسی نزدیکی دارد. کردی از ریشه زبان‌های ایران قبل از حمله اعراب به ایران است. این گویش از عربی و ترکی تأثیر چندان نپذیرفته و کمابیش اصیل مانده‌است. زبان کردی دارای ادبی بسیار پهناور است. قدیم‌ترین نوشته به زبان پهلوی اشکانی قباله‌ای است که از هورامان در کردستان به دست آمده.

الفبای لاتین کردی دارای ۳۱ نویسه است که عبارتند از:

Aa, Bb, Cc, Çç, Dd, Ee, Êê, Ff, Gg, Hh, Ii, Îî, Jj, Kk, Ll, Mm, Nn, Oo, Pp, Qq, Rr, Ss, Şş, Tt, Uu, Ûû, Vv, Ww, Xx, Yy, Zz

الفبای سورانی کردی دارای 37 نویسه است که عبارتند از:

صامت (بی صدا ) :

ئـ /  ب / پ / ت / ج /  چ / ح / خ / د /  ر /  ڕ /  ز  / ژ / س / ش /

ع / غ / ق / ف / ڤ / ک / گ / ل /  ڵ / م / ن / و / ه /‍ ی /  ( 29 نویسه )

مصوت ( صدادار ) :

ـه /   ێ /  ۆ  /   ا  /  وو {او کشیده } /  ی  / و {او کوتاه}  /  بزرۆکە /   ( 8 نویسه)

بزرۆکە:

- در الفبای عربی نویسه ایی برای بزرۆکە در نظر گرفته نشده اما در الفبای لاتین از نویسه " i " استفاده می شود

- بزرۆکە (bizroke) صوتی نزدیک به صوت کسره است که در رسم الخط  لاتین به صورت " i / I " نشان داده می شود . عرب آنرا کسره ی مختلسه یعنی کسره دزدکی می خوانند . " بزر " در کُردی به معنی گم شدن است .

جدول مقایسه ایی بین الفبای کُردی و فارسی :

در صامت ها :

Ø : یعنی این نویسه را ندارد

فارسی	ء	ا	ب	پ	ت	ث	ج	چ	ح	خ
کُردی	ئـ	ا	ب	پ	ت	Ø	ج	چ	ح	خ
فارسی	د	ذ	ر	Ø	ز	ژ	س	ش	ص	ض
کُردی	د	Ø	ر	ڕ	ز	ژ	س	ش	Ø	Ø
فارسی	ط	ظ	ع	غ	ف	Ø	ق	ک	گ	ل
کُردی	Ø	Ø	ع	غ	ف	ڤ	ق	ک	گ	ل
فارسی	Ø	م	ن	و	ه‍	ی
کُردی	ڵ	م	ن	و	ه‍	ی

در مصوت ها :

Ø : یعنی این نویسه را ندارد

فارسی	َ	ِ	ُ	ا	و	ی	Ø	Ø
کُردی	ـه	ێ	ۆ	ا	وو	ی	و	i بزرۆکە

در صامت ها :

1. در الفبای کُردی نویسه های ( ث / ذ / ص / ض / ط / ظ  ) وجود ندارند پس این نویسه ها در نوشتار کُردی هیچ کاربردی ندارند .

2. در الفبای کُردی

برای نویسه های (ث / ص / س ) ازنویسه ( س )

برای نویسه های (ت / ط ) از نویسه ( ت )

برای نویسه های (ذ / ز / ض /  ظ ) ازنویسه ( ز )

استفاده می شود .

3. نویسه های   (ئـ/   ڕ / ڤ / ڵ ) تنها به الفبای زبان کُردی اختصاص دارند .

زبان کردی شامل گویشهای متعددی است یکی کورمانجی شرقی یا مکری در سلیمانیه و سنه؛ و یکی کورمانجی غربی در دیار بکر و اورمیه و ایروان و ارزروم و شمال سوریه و شمال خراسان. گروه اصلی دیگر یا گروه کردی جنوبی در منطقه کرماشان ، لورستان و بختیاری. 

کرمانجی گویش کردهای شمال خراسان، ناحیه مرزی ایران و ترکیه، روستاهای تکاب وشاهیندژ، شرق ترکیه و شمال عراق است. سورانی در بخش میانی مناطق کردنشین ایران و همچنین در نیمه جنوبی کردستان عراق صحبت می‌شود. شهرهای اصلی سورانی‌زبان عبارتند از: مهاباد، نقده ، شنو ، پیرانشهر، سردشت ، سقز، سنندج، سلیمانیه، هولیر (اربیل)و کرکوک که بدان تکلم دارند. کردی جنوبی دارای لهجه‌های کلهوری، کلیایی، سنجابی، لکی ، فیلی، گورانی است که در استان کرماشان و استان ایلام و استان لورستان و مناطق هم مرز با این دو استان در کشور عراق یعنی استان دیاله و بخشهایی از کرکوک و موسل بدان تکلم دارند.

دین و مذهب :

کردها در استان‌های کرماشان و ایلام شیعه و بخشی اهل سنت هستند. در استان لورستان ایران جمعیت قابل ملاحظه کرد شیعه زندگی می‌کنند. کردهای خراسان نیز شیعه هستند. در استان کردستان و بخش‌هایی از استان آذربایجان غربی اهل سنت هستند. در بین کردها نزدیک به ۵۰ هزار خانوار و شاید بیشتر ایزدی (زردشتی) هستند. علاوه بر این، جمعیت قابل ملاحظه‌ای از کردها که به یارسان و اهل حق معروفند در میان کردها هستند که مرکز سکونت آنها منطقه دالاهو و کرماشان و بصورت پراکنده در کردستان است. سایر کردها نیزمسیحی یا یهودی هستند. کردهای مسیحی ، آشوری و ارمنی تبار هستند.

طبق قانون اساسی ایران تدریس ادبیات زبان‌های قومی از جمله زبان کردی در مدارس، در کنار زبان فارسی آزاد است (اصول پانزدهم و نوزدهم) ولی در عمل تا امروز انجام نیافته‌است. همچنین در ایران تأسیس و انتشار رسانه‌های همگانی به زبان‌ها و یا گویش‌های منطقه‌ای کاملاً آزاد است.

استفاده از نام‌های مادی که مستقیما به پادشاهان و سرداران ماد یا اعلام فرهنگی آنها مرتبط است در نامهای کردی به وفور کاربرد دارد.